ریشه شناسی کلمه مبلمان و مختصری از سیر تکاملی آن

• ریشه کلمه مبلمان
• تاریخچه مختصر مبلمان

ریشه کلمه مبلمان:

در فرهنگ معین معنای واژه مبلمان به معنای مجموعه اثاثیه موردنیاز یک محل ذکرشده است. این محل می‌تواند اداره، خانه یا هر مکان دیگری باشد. این اثاثیه برای راحتی بیشتر و آسایش در شرایط زندگی، کار و تفریح انسان به کار می‌روند.

واژه فرانسوی مبلمان یا meublement که در کلمه لاتین  mōbilis به معنای وسایل و دارایی های قابل حمل ریشه دارد، معمولا به لوازم و اسباب کاربردی مانند صندلی، میز، تخت و غیره اطلاق می شود که دارای قابلیت ‌حمل می‌باشند. در زبان انگلیسی معمولا به عنوان معادل چنین اسباب و وسایلی، از واژه furniture استفاده می شود  که در معنای تجهیزات و امکانات پوشاننده فضا کاربرد دارد.

مبلمان در دوران نوسنگی، گاهی اوقات از سنگ ساخته می‌شد. وسایلی مانند نیمکت، تخت، قفسه و سایر اشیا مثال‌هایی از این مبلمان‌ها هستند؛ اما امروزه در تولید مبلمان مواد متنوعی از جمله چوب، فلز، سنگ، شیشه، چرم، پارچه و نظایر آن ها به کار می‌رود. همچنین برای تزئین مبلمان نیز از تکنیک‌های متفاوتی چون کنده‌کاری، روکش‌کاری، رنگ‌آمیزی، خاتم‌کاری، طلاکوبی، رنگ‌آمیزی و یا رویه‌دوزی استفاده می‌شود.

مبلمان انعکاسی از تحول فناوری و مد روز در هر فرهنگی می‌باشد و گاهی جنبه کاربردی آن کم‌رنگ‌تر از جنبه ظاهری آن است چراکه به‌منزله نمادی از موقعیت اجتماعی تلقی می‌گردد.

در 300 سال اخیر، توجه به تنوع و کمیت مبلمان و همچنین راحتی آن بیشتر از پیش گردیده است.

تاریخچه مختصر مبلمان:

• دوران باستان:

مردمان شرق در زمان باستان (بین‌النهرین، ایران) مبلمان را با عاج، طلا و سایر مواد گران‌بها منبت‌کاری می‌نمودند. همچنین برای پوشاندن روی این مبلمان‌ها از فرش‌هایی مرغوب استفاده می‌کردند که نوارهای نقره و طلا روی آن‌ها دوخته‌شده بود.

• مصر:

مردمان مصر در ساخت مبلمان از حصیرها و چوب‌های راش رنگ‌شده استفاده می‌کردند. این مبلمان شامل صندلی‌های تاشو، میزها، تختخواب با اشکال متنوع و بوفه‌ها می‌شد. مصری‌ها کاخ‌های خود را با مبلمان‌های تزئین شده با طلا و رنگ‌های روشن تزئین می‌کردند.

صنعت‌گران مصری مبلمان را گاهی از چوب‌های مربع شکل می‌ساختند و روی آن را با نقش‌های هندسی یا حکاکی تزئین می‌کردند و گاهی برای تزئین از عاج، آبنوس و خمیر شیشه استفاده می‌کردند. مبلمان‌ها در دوران مصریان اشکال مختلفی داشتند از جمله: چهارپایه‌های تاشو، تخت‌ها که اغلب پشتی‌های خمیده و مایل داشتند، صندلی‌ها و غیره. سطح صندلی‌ها در این دوران مسطح و یا مقعر بود و همانند چارچوب تخت‌ها با طناب یا نوارهای چرمی بسته‌شده بود. صندلی‌ها دارای یک پاتختی تزئین شده و یک پشتی سر (از جنس چوب یا عاج) نیز بودند.

• یونان:

مردم یونان در قرن پنجم قبل از میلاد بافرهنگ شرق آشنا شدند و اشکال متنوع‌تری را به ارمغان آوردند. یونانی‌ها تخت‌های باشکوهی می‌ساختند که با مواد گران‌بها تزئین شده بود. صندلی‌های زیبا از دیگر مبلمانی بود که یونانیان می‌ساختند؛ این صندلی‌ها سطحی پهن و پشتی نیم‌دایره‌ای داشتند.

• روم:

رومی‌ها هنر یونانیان را پیشرفت بیشتری دادند و خانه‌های خود را با سنگ مرمر گران‌بها، موزاییک و گچ کاری تزئین می‌کردند و از مبلمان برای پر نمودن خانه استفاده می‌کردند.

مبلمان رومی با تنوع زیادی از اشکال و مصالح، به‌ویژه پس از فتح یونان و آسیای صغیر، با توجه به‌راحتی و تجمل مشخص می‌شود. تخت مرتفع با پاهای برگردان که نیاز به پله دارد، دارای تشک، کوسن و پارچه با تزئینات طلایی است. پشتی تخت‌ها به شکل سر حیوانات با منبت‌های نقره‌ای بودند. آن‌ها برای صرف غذا از تخت‌های مخصوص استفاده می‌کردند. این تخت‌ها یا همان میزهای ناهارخوری امروزی، پایه برنزی با رویه‌های مرمر یا چوب گران‌بها داشتند؛ میز برنزی یا گاهی نقره‌ای و مرمری بود که تکیه‌گاه‌هایی به شکل گریفین بالدار داشت.

• قرون‌وسطی:

از آثار قرون‌وسطی تاج‌وتخت داگوبرت باقی‌مانده است که از جنس برنز می‌باشد. آثار دیگر مربوط به قرن سیزدهم است که در آن دوران مبلمان مجدد رواج پیداکرده بود و وسایلی چون کمدهایی برای لباس، صندوق‌هایی به‌عنوان نگهدارنده اشیاء، صندلی و تخت ساخته می‌شد.

مبلمانی که در قرن چهاردهم و پانزدهم ساخته می‌شد مستحکم‌تر بود و ساختاری از قاب و پانل داشت. از جمله این مبلمان می‌توان به میز، نیمکت، صندلی، بوفه، کمد و... اشاره نمود.

• دوره رنسانس:

در آغاز قرن پانزدهم، درحالی‌که بقیه اروپا هنوز تحت تأثیر گوتیک بود، ایتالیا در دوران باستان یونانی-رومی به دنبال مدل‌های فکری و مضامین الهام‌بخش هنر بود؛ بنابراین معماری و سپس مبلمان با استفاده از واژگان زینتی باستانی دگرگون می‌شدند. هنگامی‌که رنسانس در اروپا شروع به گسترش کرد (در آغاز قرن شانزدهم)، بسیاری از نقوش و مضامین به لطف حکاکی و نقاشی گسترش یافتند و تکنیک‌های تزئینی متنوع شدند. این تزئینات در ایتالیا، شامل نقاشی روی پانل‌های صندوق، کمد یا کابینت می‌شد.

• باروک و روکوکو:

در اواسط قرن شانزدهم، سبک باروک، مترادف با اغواگری و حرکت در هنر کلاسیک ظاهر شد. در قرن هفدهم، مبلمان باروک که با تزئینات بیش‌ازحد (حتی به ضرر خلوص فرم) قابل‌تشخیص هستند، نشان‌دهنده ذائقه خودنمایی خانواده‌های ثروتمند در کشورهای مختلف اروپایی می‌باشد. اشراف و بورژواها به اثاثیه ساده‌تری رضایت می‌دادند.

فرانسه در نیمه اول قرن هفدهم به ساخته‌های همسایگان خود وابسته بود، به‌ویژه برای کابینت‌ها و میز و صندلی‌های تزئین شده. پس‌ازآن فرانسه با ایجاد کارخانه مبلمان سلطنتی و کارگاه کابینت سازی معروف آندره شارل بول، در تولید مبلمان مستقل و صاحب سبک شد. در این دوران کابینت سازان بزرگی مانند پیترو پیفتی در تورین، برادران اسپیندلر و هوپن هاوپت در برلین، توماس چیپندیل در لندن، چارلز کرسنت، ون رایزن بورگس، آنتوان روبر گاودرو، ژان فرانسوا اوبن در پاریس مبلمانی خلق کردند که در زمان خود بسیار موردتوجه قرار گرفت.

• نئوکلاسیک:

در حدود سال 1760، واکنشی به روکوکو در سراسر اروپا شکل گرفت - که با سختگیری کلاسیک مخالف بود – اما ایده اصلی آن بازگشت به گذشته بود. طراحی مبلمان در این دوره از اشکال منحنی موج‌دار روکوکو به خطوط مستقیم و متقارن تغییر شکل داد. در سبک نئوکلاسیک از چوب ماهون استفاده بیشتری می‌شد و رنگ‌های روشن رواج بیشتری داشت.

• قرن نوزدهم:

مبلمان‌های قرن نوزدهم شامل سه دوره امپراتوری، التقاطی و تولید صنعتی می‌باشد. سبک امپراتوری از سبک معماری روم، یونان و مصر باستان ایده می‌گرفت و بسیار باابهت و فاخر بود. با تبعید ناپلئون، سبک امپراتوری بزرگ وی نیز کم‌کم جذابیت خود را از دست داد.

در دوره التقاطی، تمامی سبک‌های دوره‌های پیشین به‌صورت کوتاه‌مدت رایج می‌شدند. این جریان طراحی‌ها را به سمت سبک‌های هندی، ترکی، فارسی، چینی و ژاپنی متمایل نمود.

مایکل تونت، آلمانی مقیم وین، با الهام گرفتن از تکنیک ساخت عصا و شروع از زیبایی‌شناسی مبلمان بیدرمایر، در حدود سال 1840 انقلابی در مبلمان ایجاد کرد که به پیشرفت‌های بزرگ‌تری منتهی شد.

 او اساساً صندلی‌ها را از تعداد کمی از اجزا می‌ساخت: چوب‌های راش، نرم و انعطاف پذیر شده، سپس خم‌شده و در قالب‌ها شکل می‌گرفتند و درنهایت با پیچ و مهره مونتاژ می‌شدند. این صندلی‌ها به لطف ظرافت، استحکام و قیمت متوسط، جای خود را در کاخ‌های وین و همچنین در میان بورژواها یا کافه‌ها پیدا کردند: صندلی‌های پشتی دار در انواع مختلف، صندلی‌های راک، صندلی‌های اداری، میزهای کوچک، قفسه و تخت ازجمله مبلمان در تولید صنعتی هستند که در کارخانه به تولید انبوه می‌رسیدند.

• آغاز قرن بیستم:

این دوران نیز به دودسته هنر جدید (آرت نو) و هنر تزئینی (آرت دکو) تقسیم می‌گردد. معمار هکتور گیمار در سال 1899 اعلام کرد: «همیشه در طبیعت باید به دنبال ایده‌های خود باشیم» و بدین ترتیب زیبایی‌شناسی جدید جنبش آرت نوو را به دلیل تأثیر ژاپن گرایی و نمادگرایی تعریف کرد. سازندگان این سبک توسط ویژگی‌های خطی گیاه و بیان یک نیروی ارگانیک آن اغوا می‌شوند؛ بنابراین در مبلمان، پایه عموماً از منحنی‌هایی ساخته‌شده است که به سمت بیرون کشیده و بازشده است و پلان مبلمان اغلب منحنی است، فرم ها سیال هستند و درنهایت تزئینات در سبک آرت نو برجسته هستند و به‌خوبی با ساختار یکپارچه‌شده‌اند.

آرت دکو به دلیل استفاده از تزئینات غیرکاربردی مانند اشکال دایره، فرم های زیگزاگی، پله پله ای و خورشیدی در مبلمان، سبکی نامتعارف به شمار می‌آمد. در طراحی مبلمان آرت دکو، استفاده از رنگ های پرمایه و با وقار و مواد گران قیمت نظیر چوب آبنوس و عاج و سنگ و نظایر آن ها رواج داشت.

• مبلمان سبک مدرن:

این سبک که اوج آن در دهه دوم قرن بیستم بود در کشورهای مختلف اروپا به شکل‌‌های مختلف و توسط طراحان متعدد ظهور نمود. عملکردگرایی و استفاده از مواد و روش های جدید در راستای تولید انبوه از ویژگی‌های این سبک بود و هدف از طراحی مبلمان، تولید محصولی بادوام، زیبا و دارای کارایی مناسب بود. آثار طراحی‌شده توسط فرانک لوید رایت، میس وندروهه و لوکوربوزیه در این سبک جای می‌گیرند.

مواد پرکاربرد در مبلمان دوره مدرن شامل فلز، شیشه و بتن بود. این مواد در کارخانه به‌صورت انبوه تولید می‌شدند.